ანტიფემინიზმი: უმეცრება, უპასუხისმგებლობა თუ ბრძოლა პრივილეგიების შენარჩუნებისთვის?

ამ წერილის თემა უსიამოვნოა. ერთია, რომ ანტიფემინიზმის არსებობის თვითონ ფაქტია უსიამოვნო და სამწუხარო ნებისმიერი ფემინისტისთვის. გარდა ამისა, საჯაროდ ფიქრი და მსჯელობა იმაზე, რაც არ მოგწონს, რაც გაბრაზებს, ზოგჯერ გაშინებს კიდეც, ნებისმიერ შემთხვევაში, რასთანაც დაუფარავად და მკაფიოდ უარყოფითი შეფასებითი დამოკიდებულება გაქვს, შეიძლება არ იყოს საუკეთესო არჩევანი - აკადემიური თვალსაზრისით იმიტომ, რომ შეიძლება „ობიექტურობისა“ თუ მკვლევრისათვის აუცილებელი დისტანციის ნაკლებობის გამო გისაყვედურონ, ხოლო როგორც ადამიანისთვის იმიტომ, რომ ადამიანებს, ალბათ, იმაზე ფიქრი უფრო გვსიამოვნებს და გვარგებს, რაც მოგვწონს, გვახარებს, ოპტიმიზმით გვავსებს. მესამეც, და ეს, ალბათ, ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანია, ანტიფემინიზმის არსებობის ფაქტზე ყურადღების გამახვილება სტრატეგიულად საკმაოდ სარისკო გადაწყვეტილებაა: საერთოდ ღირს კი მისი არსებობის აღიარება? ან მისი საგანგებო მსჯელობის საგნად ქცევა? უკეთეს შემთხვევაში, რა უნდა მოგვცეს ასეთმა წამოწყებამ ეგზოტიკური და ანეკდოტური მასალის გარდა? უარეს შემთხვევაში, არსებობის აღიარება ხომ არ შეიცავს ლეგიტიმაციის რისკს - ხომ არ ვიღებთ ამით ვალდებულებას, ვაღიაროთ ანტიფემინიზმი, როგორც შესაძლო თვალსაზრისი ან პოზიცია, ცხოვრების სტილი ან, სულაც, კულტურა? (არც ისე ძველი, მაგრამ არც ისე ახალი ლოზუნგი ამბობს, რომ არსებობას გამართლება არ სჭირდება.) ამ ეჭვების და უსიამოვნებების მიუხედავად, მაინც საჭიროდ მიმაჩნია ანტიფემინიზმზე მსჯელობა. ამ წამოწყებამ იქნებ გაფანტოს კიდეც აღნიშნული ეჭვები; უსიამოვნებას რაც შეეხება, ის, ალბათ, დარჩება და მას თვალი უნდა გავუსწოროთ.

დასაწყისისთვის უნდა განვმარტო, რომ „ანტიფემინიზმით“, რასაკვირველია, პირველ რიგში, ვგულისხმობ ფემინიზმთან ცნობიერ და მიზანდასახულ დაპირისპირებას. იქ, სადაც ლაპარაკია ანტიფემინისტურ გამოსვლებზე ან ანტიფემინისტურ მოძრაობაზე, ანტიფემინიზმს ამ ვიწრო აზრით ვხვდებით. მაგრამ ანტიფემინიზმი არ ამოიწურება მხოლოდ ამით; ის, ჩვენთვის საინტერესო მნიშვნელობით, მოიცავს ფემინიზმისგან დისტანცირებაზე ან მის მიმართ „ნეიტრალურობის“ შენარჩუნებაზე ორიენტირებულ პოზიციებსაც. შეიძლება, აზრთა სხვადასხვაობა იყოს იმაზე, თუ რამდენად გამართლებულია „ანტიფემინიზმის“ მნიშვნელობის ასე გაფართოება, მაგრამ იმედია, ამ მსჯელობის მსვლელობაში გამოიკვეთება ამ ფართო მნიშვნელობის სასარგებლო არგუმენტები.

ანტიფემინიზმის საჭირო ცნება რომ დავაზუსტო, აქვე უნდა მოგცეთ განმარტება იმისა, თუ რას ვგულისხმობ „ფემინიზმში“. ჩვენთვის საინტერესო ძალიან ზოგადი აზრით, ფემინიზმი ნიშნავს სამი რაღაცის აღიარებას: რომ არსებულ სოციალურ წყობაში ქალებს შეზღუდული აქვთ გარკვეული შესაძლებლობები მამაკაცებთან შედარებით (ანუ, ქალები ჩაგრულ ჯგუფს შეადგენენ); რომ მამაკაცების უპირატესობა განპირობებულია სოციალურად - ის ვერ აიხსნება რაიმე სახის ბუნებრივი ან ზებუნებრივი ვითარებებით, ბიოლოგიური ან თეოლოგიური მოსაზრებებით; მესამეც, რომ შესაძლებელია და საჭიროა სოციალური სისტემის ისე შეცვლა, რომ მასში შემცირდეს სქესთა შორის უთანასწორობა და ის უფრო სამართლიანი გახდეს. ცხადია, ეს განსაზღვრება დიდი განსხვავებების შესაძლებლობას უშვებს ფემინიზმის საზღვრებში - ჩაგვრის კონკრეტული ფორმების, უთანასწორობის წარმოშობის მიზეზების, სოციალური გარდაქმნის ადეკვატური სტრატეგიების და ტაქტიკების შესახებ. მაგრამ ამ კონკრეტულ საკითხებზე რადიკალურად ურთიერთდაპირისპირებული პოზიციებიც კი შეიძლება ფემინიზმად ჩაითვალოს ჩვენი განსაზღვრების მიხედვით, თუკი ისინი დასახელებული სამი თეზისის თუ პრინციპის აღიარებას შეიცავს.

ფემინიზმის ამ განსაზღვრებაზე დაყრდნობით, ანტიფემინიზმად უნდა გავიგოთ ნებისმიერი პოზიცია, რომელიც უარყოფს რომელიმეს ან ყველას ზემოთ ჩამოყალიბებული სამი თეზისიდან. ამრიგად, ანტიფემინიზმია არა მხოლოდ სქესთა თანასწორობის მოთხოვნებთან დაპირისპირება, ქალებისათვის გარკვეული უფლებების შეზღუდვის მოთხოვნა, უთანასწორობის გამართლების ცდა ბიოლოგიასთან, ფსიქოლოგიასთან, რელიგიასთან, კულტურასთან და ა.შ. დაკავშირებული მოსაზრებებით; ანტიფემინიზმია, ასევე, სქესთა შორის უთანასწორობის და შესაბამისი უსამართლობის არსებობის უარყოფაც.

ამ ფართო განსაზღვრების მიღების შემდეგ დავაზუსტოთ, რას არ ვიგულისხმებთ ანტიფემინიზმში: ფემინისტური მოძრაობის შიგნით არსებობს დიდი მრავალფეროვნება მოსაზრებებისა იმის შესახებ, თუ რა არის პრობლემების წყარო და რა არის მათი დაძლევის საუკეთესო გზები. ამ დებატებისა და დაპირისპირებების კონტექსტში შევხვდებით შემთხვევებს, როცა ფემინიზმის ამა თუ იმ ვერსიის პოზიციიდან განსხვავებული პოზიცია გაკრიტიკებულია, როგორც ანტიფემინისტური. მაგალითისთვის გავიხსენოთ თანამედროვე ფემინისტ თეორეტიკოსებს შორის მიმდინარე დებატები ქალების, როგორც გამორჩეული ჯგუფისა, და მასთან დაკავშირებული იდენტობის პოლიტიკის გარშემო. ამ უკანასკნელთა მიმართ სკეპტიკური დამოკიდებულების გამო, ზოგიერთ თეორეტიკოსს (განსაკუთრებით მათ, ვინც უფრო ქვიარ თეორიასთან ასოცირდება) ფემინისტური თვითიდენტიფიკაციის მქონე სხვა თეორეტიკოსები ზოგჯერ ანტიფემინიზმის ბრალდებას უყენებენ. სხვა მაგალითია ფემენი,[g1]  რომელიც ბევრი ფემინისტი თეორეტიკოსის თუ აქტივისტის აზრით ანტიფემინისტურია. თუმცა, მიუხედავად იმისა, რომ ფემინიზმის ესა თუ ის ვერსია შეიძლება მიუღებლად მიგვაჩნდეს ამა თუ იმ მოსაზრების გამო, ფემინიზმის ფარგლებში ამ დაპირისპირებული მხარეებიდან რომელიმეს ვერ ვუწოდებთ ანტიფემინიზმს ამ სიტყვის აქ განსაზღვრული მნიშვნელობით, თუკი მათი დეკლარირებული მიზნები და ხედვა გულისხმობს ზემოთ გამოკვეთილი სამი ზოგადი პრინციპის აღიარებას.

ანტიფემინიზმის ცნების დასაზუსტებლად კიდევ ერთი განსხვავებაა მნიშვნელოვანი:  ანტიფემინიზმი ან ანტიფემინისტური არ უნდა ვუწოდოთ ყველა სოციალურ ინსტიტუტს, პრაქტიკას თუ დამოკიდებულებას, რომლებშიც შეიძლება ქალთა ჩაგვრისა და სქესთა უთანასწორობის გამომწვევი მიზეზები ამოვიცნოთ. სხვა სიტყვებით, ყველაფერი, რაც შეიძლება სექსისტურად, მიზოგინიურად, პატრიარქალურად და ა. შ. მიგვაჩნდეს, არ არის ანტიფემინისტური, თუმცა, რასაკვირველია, ბევრი რამ არის. გავიმეორებ, ანტიფემინიზმი იქ არის, სადაც არის სქესთა უთანასწორობის ფაქტის ან მისი უსამართლობის ან ცვლილების საჭიროების ცნობიერი უარყოფა. ამ განსხვავების გატარება მნიშვნელოვანია, რათა არ დავკარგოთ ფემინიზმის ფარგლებში მრავალფეროვნებისა და ფემინიზმის ისტორიული განვითარების დაშვებისათვის საჭირო სივრცე. მართლაც, ისტორია გვიჩვენებს, რომ ფემინისტები ქალთა ჩაგვრის სულ ახალ და ახალ ფორმებსა და წყაროებს აღმოაჩენენ; მეტიც, ბევრი ფემინისტი უფრო ძველი ან თავიანთი თანამედროვე ფემინისტების ნააზრევშიც პოულობს მიზოგინიის, სექსიზმის ან პატრიარქალური ღირებულებების ამა თუ იმ ფორმას. მნიშვნელოვანია, ასეთი მიგნებები ანტიფემინიზმში ბრალდებებთან არ გავაიგივოთ. მაგალითად, დღევანდელი გადმოსახედიდან საკმაოდ აშკარაა, რომ მერი უოლსტენკრაფტის ან ჯონ სტიუარტ მილის ნაწერები ბევრ ისეთ წინასწარდაშვებას შეიცავს, რომლებიც დღეს ფემინისტურ პროექტთან შეუთავსებელი ჩანს (ქალის სოციალური როლის ძირითადად ოჯახით შეზღუდვა ერთის შემთხვევაში, ინდივიდუალისტური ლიბერალიზმი მეორის შემთხვევაში), მაგრამ მათ გამო ამ ავტორების ნააზრევის კრიტიკა არასგზით არ ნიშნავს მათ ანტიფემინისტებად გამოცხადებას ან, თუნდაც, ფემინიზმის ისტორიაში მათი მნიშვნელობის დაკნინებას. მომდევნო თაობის ფემინისტები ასევე აკრიტიკებდნენ და უპირისპირდებოდნენ მე-20 საუკუნის ფემინიზმის უმნიშვნელოვანეს ფიგურას, სიმონ დე ბოვუარს; მეტიც, მის ნააზრევში ისინი მიზოგინიას ხედავდნენ. მაგრამ, თუნდაც ეს კრიტიკა გავიზიაროთ, ეს არ ნიშნავს ბოვუარის ანტიფემინისტად მიჩნევას.

რომ შევაჯამოთ, ანტიფემინიზმი არის რეაქცია ფემინიზმზე და ის ქრონოლოგიურადაც უკან მოსდევს ფემინიზმის განვითარების სხვადასხვა ეტაპს. ის, რა თქმა უნდა, ასევე უფრო ბევრად გვიანდელი მოვლენაა, ვიდრე მრავალი სექსისტური და მიზოგინური პრაქტიკა თუ ინსტიტუტი, რომლებშიც შეიძლება ვხედავდეთ ქალთა ჩაგვრის მიზეზებს.

ანტიფემინიზმის ცნების ასე დაზუსტების შემდეგ, შეგვიძლია ჩამოვაყალიბოთ ძირითადი თეზისი, რომლის დაცვასაც ვეცდები: მიუხედავად იმისა, რომ ერთი შეხედვით საკმაოდ დამაჯერებელი ჩანს ანტიფემინიზმის ახსნა სხვადასხვა ისეთი ფაქტორით, როგორიცაა, ვთქვათ, აღზრდის შედეგად ინტერნალიზებული მიზოგინია, რელიგიური ლოიალობები, ტრადიციის ინერცია და სხვა, კონტექსტების უმრავლესობაში ანტიფემინიზმი საუკეთესოდ გაიგება, როგორც მოტივირებული არსებულ ძალაუფლებრივ იერარქიებში პრივილეგირებული პოზიციებისა და მათთან დაკავშირებული უპირატესობების შენარჩუნების სურვილით; ხოლო ზემოთ აღნიშნული ფაქტორები შეიძლება დავინახოთ, როგორც ცალკეული ტაქტიკები, რომლებიც ოპორტუნისტულად გამოიყენება ძალაუფლების არსებული სისტემების შენარჩუნებისა და გაძლიერებისთვის.

სწორედ ამ თეზისის სასარგებლო არგუმენტაციის კონტექსტში განვიხილოთ ანტიფემინისტური დისკურსების რამდენიმე სტანდარტული ნიმუში და რამდენიმე ეპიზოდი ანტიფემინიზმის ისტორიიდან. თავიდან ყურადღებას გავამახვილებთ ანტიფემინიზმზე, როგორც სოციალურ მოძრაობაზე. შემდეგ კი დავსვამთ კითხვას, შეიძლება თუ არა იმავე დასკვნების გავრცელება ანტიფემინიზმის ინდივიდუალურ, იზოლირებულ შემთხვევებზე - რომელთა აშკარა კონტექსტიც არ არის ორგანიზებული სოციალური მოძრაობა. უფრო სახალისო შემთხვევებით რომ დავიწყოთ, ჯერ მე-19 საუკუნის ანტიფემინისტური მოძრაობის მაგალითი ვნახოთ. თუმცა, თუკი ეს შემთხვევები სახალისოდ გვეჩვენება, ასეა მხოლოდ იმიტომ, რომ მათგან დიდი დისტანცია გვაშორებს დროში და სერიოზული საფრთხის შემცველად ვეღარ წარმოგვიდგენია.

მე-19 საუკუნის ფემინისტური ბრძოლებიდან ყველაზე კარგად ცნობილი, უთუოდ, ქალთა პოლიტიკური უფლებებისთვის ბრძოლაა, რომელსაც სუფრაჟისტულ მოძრაობას ვუწოდებთ. მე-19 საუკუნის სუფრაჟიზმზე მსჯელობისას, რასაკვირველია, უმთავრესად ფემინისტური არგუმენტები და ფემინისტური აქტივისტების მოღვაწეობა გვახსენდება. არსებობს ტენდენცია, ეს ბრძოლა წარმოვიდგინოთ, როგორც ძირითადად მიმართული სოციალურ-პოლიტიკური სისტემის ინერციის წინააღმდეგ. ხოლო ის ფაქტი, რომ ის ასევე იყო ბრძოლა აქტიური ანტისუფრაჟისტული მოძრაობის წინააღდეგ, ხშირად მხედველობის მიღმა რჩება. თუკი გადავხედავთ სუფრაჟისტული მოძრაობის სხვადასხვა მიმოხილვას, მათ შორის, ქართულ ენაზე არსებულთ, დავრწმუნდებით ამ შთაბეჭდილების სისწორეში: ეს მოძრაობა, თავისი გმირებითა და წმინდანებით, როგორც წესი, წარმოდგენილია, როგორც ბრძოლა უსახური, უპიროვნო, უისტორიო, თითქოსდა „ბუნებრივი“ ინერციის ძალის წინააღმდეგ. რასაკვირველია, ასეთ წარმოდგენას თავისი საფუძვლები აქვს, მაგრამ ისიც საყურადღებოა, რომ, სუფრაჟიზმის მსგავსად, ანტისუფრაჟიზმსაც თავისი ისტორია აქვს და თავისი მოქმედი პირები ჰყავს; სუფრაჟისტულ ბრძოლაში მეორე მხარეს კონკრეტული ადამიანები და კონკრეტული ინტერესები იდგნენ, რომლებიც არანაკლებ შეიძლება მოვიაზროთ სოციალურ მოძრაობად, ვიდრე თვითონ ფემინიზმი ან სუფრაჟიზმი. მაგალითისთვის შეგვიძლია გავიხსენოთ ორგანიზებული ანტისუფრაჟისტული მოძრაობები ამერიკის შეერთებულ შტატებსა და დიდ ბრიტანეთში. ნიუ-იორკის შტატში 1897 წელს დაფუძნდა ქალთა საარჩევნო უფლების წინააღმდეგ მებრძოლი ასოციაცია, რომელიც აქტიურად მუშაობდა 1920 წლამდე და საკუთარ ჟურნალსაც გამოსცემდა. აშშ-ში ასევე არსებობდა ქალთა საარჩევნო უფლების წინააღმდეგ მებრძოლი ეროვნული ორგანიზაცია. ეს ორგანიზაციები იყენებდნენ მობილიზაციის იმავე ხერხებს, რასაც სუფრაჟისტები. ინგლისში 1908-1918 წლებში (ქალთა საარჩევნო უფლების ნაწილობრივ დაშვებამდე) მუშაობდა ქალთა ეროვნული ანტისუფრაჟისტული ლიგა, რომელიც გამოსცემდა „ანტისუფრაჟისტულ მიმოხილვას“ და რომელმაც სხვადასხვა დროს თავის პეტიციებზე ხელმომწერთა რეკორდული რაოდენობის შეგროვება შეძლო. ამ ორგანიზაციის ბედი ირონიულია იმ მხრივაც, რომ 1910 წელს ის შეუერთდა მამაკაცთა ეროვნულ ლიგას ქალთა საარჩევნო უფლების საწინააღმდეგოდ, რის შედეგადაც შეიქმნა ქალთა საარჩევნო უფლების საწინააღმდეგო ეროვნული ლიგა. თუმცა, რეალურად, ეს იყო ქალთა ლიგის ჩაყლაპვა მამაკაცთა ლიგის მიერ, რამდენადაც გაერთიანების ხელმძღვანელად მამაკაცთა ლიგის ხელმძღვანელი დარჩა და შემდგომ წლებშიც ორგანიზაციის ლიდერებად მამაკაცები რჩებოდნენ - მართლაც მოსალოდნელი, მაგრამ მაინც საინტერესოდ სიმპტომური სიტუაცია. ამ ანტისუფრაჟისტული ორგანიზაციის წევრები, ამასთან, თავიანთ დროში აქტიურობითა და ინტელექტით გამორჩეული ქალებიც იყვნენ.

ქალთა პოლიტიკური უფლებებისთვის ბრძოლის ისტორიის ამ სამწუხარო ასპექტის კონკრეტულ დეტალებს აქ ვერ ჩავუღრმავდებით, მაგრამ ცოტა ხნით შევჩერდეთ იმ არგუმენტებზე, რომლებსაც ანტისუფრაჟისტები მოუხმობდნენ: ძირითადი იყო აპელაცია ქალისა და კაცის როლების და საქმიანობის სფეროების ბუნებრივად განსაზღვრულ ან ღვთაებრივად დაწესებულ განსხვავებაზე და მტკიცება, რომ ამ წესრიგის ძალით სახელმწიფოს მართვა ქალის სფეროს არ ეკუთვნის (აშკარაა, რომ ამ არგუმენტის წრიულობას თითქმის არაფერი აკლია სრულყოფილ სიმრგვალემდე); მეორეც, ამტკიცებდნენ, რომ ქალის სუსტი სხეული ვერ გაუძლებს ზედმეტ დატვირთვას - მისი ენერგია ისედაც ძლივს კმარა საოჯახო მოვალეობების შესასრულებლად და იმ უფლებების გამოსაყენებლად, რაც მას უკვე აქვს; გარდა ამისა, შიშობდნენ, რომ დაქორწინებული ქალებისთვის საარჩევნო უფლების მიცემას მოჰყვებოდა პოლიტიკური უთანხმოებებით გამოწვეული კონფლიქტების შეჭრა ოჯახურ ცხოვრებაში; რომ საარჩევნო უფლების ყველა ზრდასრულზე გავრცელება ქალებს გადამწყვეტ უმრავლესობას მისცემდა; და ბოლოს, ქალებისთვის სრული პოლიტიკური უფლებების მინიჭება დაასუსტებდა და საფრთხეში ჩააგდებდა სახელმწიფოს, რადგან ქალებს თვითონ „ბუნება და გარემოებები უშლის ხელს იმაში, რომ მიაღწიონ პოლიტიკური ცოდნისა და გამოცდილების თუნდაც იმ საშუალო დონეს, რომელიც კაცებისათვისაა ხელმისაწვდომი“.[1] ინგლისელი გერტრუდ ბელი, რომელიც თავისი დროის უაღრესად გავლენიანი მწერალი, საზოგადო მოღვაწე და პოლიტიკოსი იყო, ქალთა საარჩევნო უფლებას იმ საბაბით უპირისპირდებოდა, რომ „მანამ, სანამ ქალები ფიქრობენ, რომ მათი სფერო მხოლოდ სამზარეულო და საძინებელია, ისინი მართლაც არ არიან მზად ერის მართვის საკითხების გადაწყვეტაში მონაწილეობისათვის“.

მე-19 საუკუნეში ფემინისტურ მოძრაობის სხვა ფრონტი იყო ბრძოლა ქალთა განათლებისთვის. აქაც, ფრონტის მეორე მხარეს აქტიური ანტიფემინისტური მოძრაობა არსებობდა. განსაკუთრებით აქტიურად უპირისპირდებოდნენ ქალების დაშვებას უმაღლესი განათლების ინსტიტუტებში. არგუმენტების დიდი წილი აქაც ქალის ჯანმრთელობისათვის განათლების ვითომდა მავნე შედეგებზე აპელაციას ემყარებოდა. მაგალითად, აქტიური ანტიფემინისტი, ჰარვარდის უნივერსიტეტის პროფესორი ედვარდ კლარკი (წიგნში „სქესი განათლებაში“, 1873) ამტკიცებდა, რომ ქალის უნივერსიტეტში სწავლა გამოიწვევს მისი ტვინის ზრდას და დამძიმებას, ხოლო საშვილოსნოს ატროფირებას.[2] ამის დასტურად მას მოჰყავდა ფაქტი, რომ საუნივერსიტეტო განათლების მქონე ქალებს ნაკლები შვილები ჰყავდათ, ვიდრე განათლების არმქონე ქალებს (დღეს ვიცით, რომ ნაკლები შვილის ყოლის მიზეზია არა ქალის ვითომდა დაპატარავებული საშვილოსნო, არამედ მისი რეალურად გაზრდილი შესაძლებლობები). მე-19 საუკუნეშივე ანტიფემინისტები დაახლოებით მსგავსი არგუმენტებით უპირისპირდებოდნენ ქალთა ანაზღაურებად სამსახურებში დაშვებას, პროფკავშირებში გაერთიანების უფლებას, ნაფიც მსაჯულობას და ა.შ.

ეს ისტორიული ეპიზოდები საინტერესოა არა მხოლოდ როგორც ანეკდოტის მასალა. მართალია, დღეს ეს მოძრაობები სასაცილოდ და გროტესკულად გამოიყურება, ხოლო მათ მიერ გამოყენებული არგუმენტების მცდარობა და დემაგოგიურობა იმდენად აშკარაა, რომ მათ გაბათილებაზე ძალისხმევის დახარჯვა ზედმეტია, თავის დროზე ისინი სერიოზულ და ანგარიშგასაწევ სოციალურ ძალად გაფორმდნენ. თეორიული თვალსაზრისით წარსულის ეს ეპიზოდები საინტერესოა სწორედ იმდენად, რამდენადაც დაგვაფიქრებს იმაზე, ხომ არ შეიძლება ვცადოთ ანტიფემინიზმის, როგორც სოციალურ მოძრაობის, გააზრება. თუ ანტიფემინიზმს შევხედავთ, როგორც სოციალურ მოძრაობას, აშკარა და დამაჯერებელი ხდება მისი ინტერპრეტაცია, როგორც არსებული ძალაუფლებრივი იერარქიებისა და შესაბამისი პრივილეგიების შენარჩუნებისათვის ბრძოლისა, ნაცვლად მისი გაგებისა არსებული სოციალური სტრუქტურების თავისებური „ინერციის“ სპონტანურ შედეგად.

სოციალური მოძრაობების კვლევაში ანტიფემინიზმისა და სხვა მსგავსი რეაქციული მოძრაობების თეორეტიზებისთვის ორი მეტოქე პარადიგმა არსებობს. ერთ, „მექანიკურ“ პარადიგმას პრეტენზია აქვს, ეს კონტრმოძრაობები განსაზღვროს „იდეოლოგიურად ნეიტრალურად“ -  არა მათი პოლიტიკური პოზიციის მიხედვით, არამედ იმ მოძრაობასთან დაპირისპირების და კონფლიქტის დინამიკით, რომელთან წინააღმდეგობაშიც ისინი ყალიბდება; სხვა სიტყვებით, უბრალოდ როგორც მოძრაობა, რომელიც წარმოიშობა და მოქმედებს უფრო ადრე არსებული მოძრაობის საპასუხოდ და საპირისპიროდ.[3] მეორე, იდეოლოგიური პარადიგმა კი ტერმინებს „სოციალური მოძრაობა“ და „კონტრმოძრაობა“ უფრო სპეციფიკურად იყენებს: პირველს პროგრესული, ემანსიპაციური მოძრაობების აღსანიშნავად, მეორეს - მათი საპირისპირო რეაქციული მოძრაობების აღსანიშნავად. ამდენად, ეს პარადიგმა კონტრმოძრაობებს აკავშირებს საზოგადოებაში დომინანტურ, მჩაგვრელ ძალებთან.[4] მექანისტური პარადიგმის ნაკლია ის, რომ, იდეოლოგიური ნეიტრალურობის გამო, აძნელებს მოძრაობისა და კონტრმოძრაობის დინამიკაში ძალაუფლების იერარქიებისა და ურთიერთობების იდენტიფიცირებას, სახელდობრ, აძნელებს იმის დანახვას, რომ კონტრმოძრაობები ხშირად მიმათულია „ქვემოდან“ წამოსული გამოწვევების წინააღმდეგ და მათ პრივილეგიების შენარჩუნების მოტივაცია ამოძრავებს.[5] ამის დანახვის საშუალებას სწორედ იდეოლოგიური პარადიგმა გვაძლევს. ამიტომ, ანტიფემინიზმის აქ შემოთავაზებული ანალიზიც სწორედ ამ პარადიგმას ემყარება.

ამრიგად, ანტიფემინზმის სოციალურ კონტრმოძრაობად დანახვა გულისხმობს იმის ჩვენებას, რომ დავის საგანი რეალურად სწორედ ძალაუფლება და პრივილეგიებია, და არა ის საკითხები, რომლებზე აპელაციითაც აყალიბებენ  კონტრმოძრაობის წევრები თავიანთ არგუმენტებს. მე-19 საუკუნის მაგალითებით სწორედ იმიტომ დავიწყე, რომ, იმედია, მათში გამოყენებულ არგუმენტებში ამ მტკიცების აშკარა დადასტურება ჩანს. ზოგიერთი არგუმენტი პირდაპირ ითარგმნება არსებული ძალაუფლებრივი იერარქიის შენარჩუნების მოთხოვნად (მაგალითად, ოჯახში პოლიტიკური უთანხმოების საფრთხეზე აპელაცია ფაქტობრივად სხვა არაფერია, თუ არა მტკიცება, რომ ცოლს ქმრისაგან განსხვავებული არჩევანის გაკეთების უფლება არ უნდა ჰქონდეს; აპელაცია საქმიანობის განსხვავებულ სფეროებზე კი, თუმცა აშკარად არ შეიცავს ერთი სქესის მეორის მიმართ მორჩილების მოთხოვნას, მაგრამ ფაქტობრივად თვითგამამართლებლად აცხადებს სტატუს კვოს, რომელიც ასეთ სუბორდინაციას გულისხმობს). სხვებში, რომლებიც ქალის ჯანმრთელობასა და შვილოსნობის უნარზე აპელირებენ, ისევ აშარად ამოიცნობა ქალის სისუსტის სტერეოტიპის გამყარებისა და მისი საშუალებით ქალის სუბორდინაციის გამართლების პირდაპირი ცდები; ასევე, ქალის მის რეპროდუქციულ უნარზე რედუქციის ცნობილი სტრატაგემა; მაგრამ არა მხოლოდ ეს; მათ შესახებ საინტერესოა შემდეგი: ქალის ჯანმრთელობა, როგორც ასეთი, თავისთავადი ინტერესის საგანი არ არის ამ არგუმენტებში - არავინ სვამს კითხვას, როგორ ზემოქმედებს ქალზე იმ რეპროდუქციული და საოჯახო პასუხისმგებლობების შესრულება, რომლებიც მის საქმედ ცხადდება და რომლებშიც ის მამაკაცის კონკურენტად არ დაინახება. მხოლოდ მაშინ, როცა საქმე ქალის პოლიტიკური ძალაუფლების გაზრდის შესაძლებლობას ეხება, იწყება სპეკულაციები ქალის სხეულის სისუსტეზე და მისი გადატვირთვის დაუშვებლობაზე -  იგივე ადამიანები არ სვამენ კითხვას მძიმე ფიზიკური შრომის შედეგებზე იმ ქალების ჯანმრთელობისთვის, ვისაც ასეთი შრომა უწევს, ან სხვა სოციალური თუ პოლიტიკური ცვილებების ანალოგიურ შედეგებზე.

მსგავს შეფასებასთან მიგვიყვანს სხვა პერიოდისა და სხვა კონტექსტიდან აღებული ანტიფემინისტური არგუმენტების ანალიზიც. ვთქვათ, იმ ანტიფემინისტური არგუმენტების ანალიზი, რომლებიც რელიგიურ მოსაზრებებზე აპელირებს, აჩვენებს, რომ ასეთი აპელაციები უაღრესად შერჩევითია - რელიგიური მრწამსის მხოლოდ ის ასპექტები ხდება განსაკუთრებული ყურადღებისა და დაცვის საგანი, რომლებიც უშუალოდ დაკავშირებული აღმოჩნდება ძალაუფლებისა და პრივილეგიების განაწილებასთან, ხოლო სხვები, თუ ასე დაკავშირებული არ აღმოჩნდება, სულ არ აღძრავს იმავე სახის პოლიტიკურ ვნებებს. მეორე მხრივ, ამ არგუმენტებში მოხმობილი მოსაზრებები, რასაკვირველია, ერთგვაროვნად და თანმიმდევრულად არ გამოიყენება ყველა კონტექსტში. მაგალითად განვიხილოთ აბორტის წინააღმდეგ მოძრაობის აქტივისტთა მიერ მოხმობილი რელიგიური არგუმენტი - რომ აბორტი ჯერ დაუბადებელი ადამიანის მკვლელობაა. ერთი მხრივ, აღმოვაჩენთ, რომ „არა კაც კლა“ მცნებას სხვადასხვა კონტექსტში სხვადასხვა ძალა აქვს - როგორც წესი, ზუსტად ის ბანაკი, რომელიც აბორტის წინააღმდეგ ამ არგუმენტს იყენებს, ყველაზე ნაკლებადაა ასოცირებული ომის ან სიკვდილით დასჯის წინააღმდეგ ბრძოლასთან (ამ მაგალითის მოყვანით, რასაკვირველია, არ ვგულისხმობ, რომ აბორტის მკვლელობასთან გაიგივება ოდნავ მაინც უძლებს კრიტიკას). მეორე მხრივ, ასევე აღმოვაჩენთ, რომ ამ არგუმენტის მომხმობი აქტივისტები საკმაოდ ინდიფერენტულნი არიან სხვა პრაქტიკების ან სიახლეების მიმართ, რომლებიც მათი რელიგიის სხვა პრინციპების  საწინააღმდეგოდ უნდა ეჩვენებოდეთ, მაგრამ რომლებიც უშუალოდ არ შეიცავს მუქარას ძალაუფლებისა და პრივილეგიების არსებული სისტემის მიმართ.

ზუსტად ანალოგიურ ვითარებას გამოავლენს ტრადიციებზე ანტიფემინისტური აპელაციების ანალიზიც - არა ყველა ისტორიულად არსებული პრაქტიკა ხდება დაცვისა და ბრძოლის საგანი, ხოლო ისტორიულად არსებულ მრავალფეროვან პრაქტიკებს შორის ზოგიერთის გამორჩევა და ტრადიციის სტატუსით ხელდასმა ასევე ძალიან აშკარა და წინა აბზაცში განხილულის ანალოგიური ლოგიკით ხდება. შეგვიძლია, მაგალითებზე აქ აღარ შევჩერდეთ და უბრალოდ გავიხსენოთ ტრადიციების „გამოგონებისა“ და ნაციონალისტური მოძრაობის ფარგლებში მათი ანტიფემინისტური მიზნებისათვის მობილიზების არაერთი შესანიშნავი ისტორიული ანალიზი ინდოეთის შემთხვევისათვის. მკვლევრები აჩვენებენ, როგორ იყენებდა ნაციონალისტური იდეოლოგია ინდოეთში ამ სტრატეგიას: როგორც წესი, დამკვიდრებული პრაქტიკებიდან, რომლებიც ძალიან მრავალფეროვანი იყო ინდოეთის რეგიონებში, ნაციონალისტური მოძრაობა გამოარჩევდა და ეროვნული ტრადიციის სტატუსს ანიჭებდა სწორედ ყველაზე მიზოგინიურსა და პატრიარქატის შენარჩუნებისა და გაძლიერებისათვის ყველაზე დიდი პოტენციალის მქონეთ.[6] ზოგადად, აშკარაა, რომ სხვა ქვეყნებშიც, საქართველოს ჩათვლით, თვით ყველაზე კონსერვატორული მოძრაობებიც არ არის კონსერვატორული განურჩევლად - ცვლილებები, რომლებსაც უპირისპირდებიან, როგორც წესი, ზუსტად ის ცვლილებებია, რომლებიც ძალაუფლებისა და პრივილეგიების იერარქიებში სტატუს კვოს გადასინჯვას გულისხმობს.

ანტიფემინისტური არგუმენტებისა და სტრატაგემების სელექციური ბუნების გარდა, შეგვიძლია სხვა კარგი არგუმენტი მოვიპოვოთ ანტიფემინიზმის, როგორც პრივილეგიებისა და ძალაუფლებისათვის ბრძოლის ინტერპრეტაციის გასამყარებლად, თუკი ყურადღებას მივაქცევთ იმას, თუ როგორ იქმნება და გამოიყენება უმეცრება და არცოდნა ამ ტიპის ბრძოლაში. ანტისუფრაჟისტული არგუმენტების განხილვისას უკვე წავაწყდით რამდენიმეს, აშკარა შეცდომას და უცოდინრობას, ან ფსევდომეცნიერულ ცოდნას რომ ემყარება. ახლა საინტერესოა კითხვის ასე დასმა: არის კი შეცდომისა და უმეცრების ეს ნიმუშები მართლაც ცოდნის ნაკლებობის, „უცოდველი არცოდნის“ სპონტანური და ბუნებრივი შედეგები? ხომ არ გამოავლენს უფრო ყურადღებიანი ანალიზი მათ უკან სიმართლის დაფარვისა და სიცრუის გავრცელებისათვის მომუშავე ეფექტურ მექანიზმებს? კითხვის ასე დასმა უაღრესად ნაყოფიერი აღმოჩნდა სოციალური მეცნიერების ბევრ დარგში. იმდენად, რომ საფუძველი ჩაუყარა კვლევის მთელ ახალ მიმართულებას - აგნოტოლოგიას, რომელიც იკვლევს უმეცრებისა და ეჭვის კულტურულ წარმოებას. უმეცრებისა და ეჭვის შექმნის ზოგადი კულტურული მექანიზმები, რომლებიც ამ კვლევებმა გამოავლინა, მრავალფეროვანია: გასაიდუმლოება, ინფორმაციის შერჩევითი გამჟღავნება, ინფორმაციის დაფარვა, დავიწყება და სხვა.[7] მას შემდეგ, რაც აღმოვაჩენთ ამ პერსპექტივას, სულ სხვა შუქზე წარმოგვიდგება ერთი შეხედვით სასაცილომდე უმეცრული არგუმენტები, ამა თუ იმ პოლიტიკური დებატების კონტექსტში რომ გვხვდება. მაგალითად, კარგად ნაცნობი აპელაციები სქესებს შორის ბიოლოგიური განსხვავებების, სქესთა ფსიქოლოგიური თავისებურებების, ქალის სექსუალობის, არაჰეტერონორმატიული ურთიერთობების, ამა თუ იმ სამართლებრივი თუ ეკონომიკური პრაქტიკის თუ პოლიტიკის სოციალურ შედეგების და ა.შ. შესახებ ვითომდა ფაქტებზე, რომლებიც დიდი ხანია უარყო მეცნიერულმა კვლევამ, მაგრამ რომლებზე აპელაციაც ისევ და ისევ მეორდება, მართლაც ძნელი გასაგები იქნება აგნოტოლოგიის ამ მიგნებების გარეშე. ისინი კი სწორედ იმას აჩვენებს, რომ სხვადასხვა ანტიფემინისტური არგუმენტი უბრალოდ სამწუხარო უმეცრების შედეგი კი არ არის, არამედ ცოდნის დავიწყებისა და დამალვის იმ ფესვგადგმული პრაქტიკების ეფექტია, რომლებიც ძალაუფლების იერარქიებისა და პრივილეგიების შენარჩუნებისათვის პოლიტიკური ბრძოლის ნაწილია.

ბოლოს ფემინიზმის, როგორც რეაქციული სოციალური მოძრაობის, ინტერპრეტაციის გამამყარებელი კიდევ ერთი მოსაზრება განვიხილოთ. კონტრმოძრაობების ზოგადი ანალიზი აჩვენებს, რომ ისინი სწორედ მაშინ ყალიბდება და აქტიურდება, როდესაც მოძრაობა, რომელთან დაპირისპირებაც წარმოშობს მათ, გარკვეულ წარმატებას აღწევს - აღწევს ისეთი სოციალური და პოლიტიკური ცვლილებების გამოწვევას, არსებულ ძალაუფლებრივ იერარქიებს ეჭვქვეშ რომ აყენებს.[8] ანტიფემინიზმის ისტორიული თუ თანამედროვე გამოვლინებების ზერელე მიმოხილვაც კი დაგვანახებს, რომ მათი დინამიკა კარგად ერგება ამ ზოგად მოდელს. ამ ვითარებას კარგად ჩაიჭერს „ბექლეშის“ ცნება, რომელსაც ფემინიზმის მიმართ წინააღმდეგობის გასაგებად სასარგებლო სახით იყენებს ბევრი ფემინისტი თეორეტიკოსი. ასეთი ანალიზის კარგ ნიმუშს გვთავაზობს სუზენ ფალუდი, რომელიც თავის გახმაურებულ წიგნში „ბექლეში. გამოუცხადებელი ომი ამერიკელი ქალების წინააღმდეგ“ (1992) აანალიზებს აშშ-ში ფემინისტების მიღწევებზე საპასუხო „შურისმაძიებლურ“ რეაქციებს კულტურის სხვადასხვა სფეროში - პოპულარულ კულტურაში, მედიაში, მემარჯვენე პოლიტიკურ მოძრაობებში, ეკონომიკურ და სოციალურ პოლიტიკაში, მეცნიერებაში დ სხვა. ამ მრავალფეროვანი მასალის ანალიზით ის აჩვენებს, რომ ყველგან, სადაც ფემინისტურმა ბრძოლამ რაიმე შედეგი გამოიღო და მიაღწია ქალების მდგომარეობის რაიმე თვალსაზრისით გაუმჯობესებას, წარმოიშვა ცვლილებების პროცესის უკუქცევაზე მიმართული საპასუხო ქმედება თუ მოძრაობა.[9]

სწორედ ანტიფემინისტური სოციალური მოძრაობისა და ბექლეშის კონტექსტში შეგვიძლია გავაანალიზოთ ფემინიზმის წინააღმდეგ მიმართული დისკურსიც, რომელიც პოპულარულია არადასავლურ სამყაროში და ფემინიზმს წარმოადგენს, როგორც დასავლეთს ჰეგემონიის მიერ თავსმოხვეულ ღირებულებას, კოლონიალიზმისა და კულტურული იმპერიალიზმის პოლიტიკით ხელოვნურად იმპორტირებულ შფოთვას. ისევ და ისევ, ასეთი დისკურსების სელექციური დამოკიდებულება „დასავლურ იმპორტთან“ (როგორც წესი, მხოლოდ ის ხედვები და პრაქტიკები მარკირდება „დასავლეთიდან შემოჭრილად“, უცხოდ და კულტურული ძალადობის გამოხატულებად, რომლებიც ძირს უთხრის ადგილზე არსებულ ძალაუფლებრივ იერარქიებს) და ამ დისკურსების გამოყენება კონკრეტული პოლიტიკური ბრძოლის კონტექსტში, ძალაუფლების კონკრეტული ინსტანციების გამყარების მიზნით, ნათლად აჩვენებს, რომ რეალური საკითხი, რომელიც სადავოა, არის არა კულტურული თვითმყოფადობა ან კულტურული უფლებები, არამედ ძალაუფლებრივი ღერძების არსებული კონფიგურაციის შენარჩუნება. ანტიფემინიზმის ამ ასპექტის კარგ ანალიზს შეიცავს ზემოთ უკვე მითითებული ლიტერატურა ინდოეთის შესახებ.

თანამედროვე ანტიფემინიზმის კიდევ ერთი ასპექტი, რომელიც ყურადღებას იმსახურებს როგორც მთელი მსოფლიოს, ისე ჩვენი საზოგადოების მასშტაბით, არის  ბოლო დროს პოპულარული ლაპარაკი პოსტფემინიზმზე. როგორც აკადემიურ სფეროში, ისე  პოლიტიკურ რეალიებში თუ ყოველდღიურ კონტექსტებში უფრო და უფრო ხშირად ისმის აზრი, რომ ფემინიზმმა (ზოგიერთ საზოგადოებაში მაინც) თავისი ამოცანა უკვე შეასრულა და რომ, ამდენად, მისი ეპოქა დასრულებულია. ხომ არ უნდა ვიფიქროთ, რომ პოსტფემინიზმის ამ მახარობლებზე ფემინისტური ბრძოლის წარმატებებმა იმდენად დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა, რომ ისინი უბრალოდ ვეღარ ხედავენ სქესთა შორის ძალაუფლებისა და პრივილეგიების დისბალანსის აქა-იქ შემორჩენილი კვალს? ალბათ, არა. უფრო ადეკვატურია პოსტფემინიზმის გამო გამართული ამ ზეიმის გაგება ანტიფემინიზმისა და ბექლეშის კონტექსტში. აქ შეგვიძია დავიმოწმოთ მერი ჰოუკსვორთის საინტერესო ანალიზი, რომელიც ასევე ამტკიცებს, რომ პოსტფემინიზმი სწორედ ფემინიზმზე ბექლეშის გამოხატულებაა. ის პოსტფემინისტურ რიტორიკას ადარებს გარდაცვალების კონსტატაციას გვამის გარეშე - პოსტფემინიზმის თეორეტიკოსებს, ამტკიცებს ის, უხარიათ ფემინიზმის სიკვდილზე ლაპარაკი, მაგრამ ფემინიზმის გვამი, რომელიც აუცილებელია იმისთვის, რომ ასეთი ლაპარაკი აზრიანი და საფუძვლიანი გახდეს, არსად იძებნება.[10]

ერთი პრობლემა, რომელსაც ანტიფემინიზმის აქ შემოთავაზებული ინტერპრეტაცია წამოჭრის, უკავშირდება ანტიფემინისტი ქალების არსებობის ფაქტს. ეს ფაქტი, ზოგადად, დიდ უსიამოვნებებს უქმნის ნებისმიერ ფემინისტურ თეორიას თუ პოლიტიკურ აქტივიზმს. როგორ შეიძლება მას მოერგოს თეზისი, რომლის თანახმად ანტიფემინიზმი არის ბრძოლა არსებული პრივილეგიების შენარჩუნებისთვის? ეს საკითხი კიდევ უფრო პრობლემური ხდება, თუ ანტიფემინიზმის მნიშვნელობას არ შევზღუდავთ სოციალური მოძრაობით და დავუშვებთ, რომ ანტიფემინისტურად დახასიათდეს ინდივიდუალური დამოკიდებულებები თუ პრაქტიკები. ამ პრობლემის მოგვარების მაცდური გზაა „ყალბი ცნობიერების“ ცნების გამოყენება, მაგრამ მას თავისი პრობლემები და საფრთხეები აქვს. თავს ნებას მივცემ, ამ წერილში ეს საკითხი ღიად დავტოვო და მხოლოდ მოვნიშნო პასუხის ძიების შესაძლო გზა: ფემინისტურ თეორიაში უკვე ფართოდ აღიარებული ვითარებაა, რომ ძალაუფლების იერარქიები არასოდეს არის ერთგანზომილებიანი - ისინი ყოველთვის აგებულია განსხვავებისა და დომინაციის მრავალი ურთიერთმკვეთი ღერძით, რომელთა შორისაა განსხვავებები სქესის, კანის ფერის, ქონების, რელიგიური მრწამსის, ეთნიკური კუთვნილების, ასაკის, ფიზიკური ან ინტელექტუალური უნარების, წონის და ა. შ. ნიშნების მიხედვით. შესაბამისად, სისტემის ერთი ასპექტის შერყევა აუცილებლად იწვევს ძვრებს სხვა ასპექტებში და ერთის მიმართ მუქარა პოტენციურად შეიცავს სხვების მიმართ მუქარასაც. ამ კომპლექსურობის გათვალისწინება შეიძლება დაგვეხმაროს იმის გაგებაში, თუ როგორ არის შესაძლებელი, რომ გენდერული იერარქიების შერყევა საფრთხეს უქმნიდეს სხვა სოციალურ იერარქიებსაც და, შესაბამისად, როგორ არის შესაძლებელი, რომ ქალებიც კი ბევრ შემთხვევაში საკუთარ პრივილეგიებს იცავდნენ გენდერული იერარქიების შენარჩუნებისთვის ბრძოლით.

დასასრულისთვის, განვიხილოთ შემდეგი კითხვა: რას შეიძლება ნიშნავდეს დღევანდელ სამყაროში და კონკრეტულად ჩვენს საზოგადოებაში მტკიცება - „მე არ ვარ ფემინისტი“? აქამდე ძირითადად ვმსჯელობდით ანტიფემინიზმზე, როგორც სოციალურ მოძრაობაზე ან, სულ მცირე, ფემინიზმთან აქტიურ დაპირისპირებაზე. ხომ არ შეიძლება ეს მტკიცება გარკვეულ კონტექსტებში რაღაც ნაკლებს ნიშნავდეს - უბრალოდ ნეიტრალურობას ამა თუ იმ პოლიტიკური მიზნის თუ პროექტის მიმართ? ეს უთუოდ რადიკალურად გაიჟღერებს, მაგრამ ვფიქრობ, რომ ჩვენს დროში ეს უკვე შეუძლებელია. დასაწყისში ჩამოვაყალიბეთ ფემინიზმის განმსაზღვრელი სამი თეზისი, ხოლო ანტიფემინიზმი განვმარტეთ, როგორც რომელიმე მათგანის ან ყველას უარყოფა. რომ დავინახოთ, ზედმეტად მკაცრია თუ არა ეს განმარტება, დავფიქრდეთ ჩვენს კითხვაზე. „მე არ ვარ ფემინისტი“, ფემინიზმის განსაზღვრების ძალით, ნიშნავს ერთ-ერთს ან ყველას შემდეგიდან: „არ ვაღიარებ, რომ ქალებს მამაკაცებზე ნაკლები ძალაუფლება, შესაძლებლობები  და პრივილეგიები აქვთ“, ან „ქალებს მამაკაცებზე ნაკლები ძალაუფლება, შესაძლებლობები  და პრივილეგიები აქვთ, მაგრამ ეს გამოწვეულია ობიექტური (ვთქვათ, ბიოლოგიური ან ზებუნებრივი) მიზეზებით; შესაბამისად, მას არაფერი ეშველება (ამიტომ აქ ჩაგვრაზე ლაპარაკიც არაადეკვატურია)“, ან „ქალები იჩაგრებიან, მაგრამ არ ვაპირებ, ძალისხმევა დავხარჯო იმ სოციალური ცვლილებების გამოსაწვევად, რომელიც აღმოფხვრის ან შეამცირებს მაინც ამ ჩაგვრას“. ალბათ აშკარაა, რომ მისთვის, ვისაც უნდა, რომ არ იყოს ფემინისტი ისე, რომ არც ანტიფემინისტი იყოს, „არაფემინისტური“ პოზიციის ფორმულირების ბოლო ვერსია ყველაზე ნაკლებად კომფორტულია. მაგრამ რას ნიშნავს პირველი ორიდან რომელიმე დებულების მიღება? სამყაროში, რომელშიც ფემინისტი აქტივისტების და თეორეტიკოსების ძალისხმევით უამრავი აშკარა და მეცნიერულად დადასტურებული ფაქტი მეტყველებს ორივე დებულების საწინააღმდეგოდ, როდესაც ამ ფაქტების მოპოვებას სულ არ სჭირდება განსაკუთრებული იღბალი ან მონდომება და ჩვენამდე მათი მოტანისთვის საკმაოდ დიდი ძალისხმევა იხარჯება ფემინისტების მიერ, ამ დებულებების მიღება ან არის სრული ინტელექტუალური უპასუხისმგებლობის ტოლფასი, ან არის პრივილეგიების შენარჩუნებისთვის ცუდად შენიღბული ბრძოლა, ან კიდევ მეტყველებს ცოდნის დაფარვასა და უმეცრების გავრცელებაში მათ მორიგ წარმატებაზე, ვინც ამ გზით საკუთარი პრივილეგიების შენარჩუნებისთვის იბრძვის.